Opdat we niet vergeten: Slachtoffers na de bevrijding

Ieder jaar op 5 mei is het in Nederland bevrijdingsdag. Maar in 1945 vielen er nog veel slachtoffers aan het eind van de oorlog.

De 24-jarige Keta Koppelaars uit Kinderdijk werd op 5 mei 1945 doodgeschoten door Duitse militairen. Dat was na de wapenstilstand. Zij is één van de vele slachtoffers die vielen in de onzekere, chaotische dagen van 4 mei tot en met 8 mei 1945.
Keta dacht dat Nederland al bevrijd was en ging met de Nederlandse vlag om haar schouders boodschappen doen met haar vader. De Duitsers zagen het rood, wit, blauw en schoten direct. Keta werd vele malen in haar buik getroffen en overleed bijna meteen.

Op verschillende plaatsen vielen doden tijdens het oppakken van moffenmeiden door de Binnenlandse Strijdkrachten. In Vlaardingen wilden de BS op 5 mei Teuntje oppakken. Leden van de Duitse Kriegsmarine zagen dat en wilden het voorkomen. Een jongen van 15 werd op straat geraakt en stierf, het was de 15-jarige Dirk den Hond. Een paar dagen later kreeg dit incident een vervolg. De BS’ers gingen naar het huis van Teuntje om haar alsnog op te halen. Haar broer Geert van Linden was op 8 mei net weer thuis nadat hij in Zeeland tewerk was gesteld. Hij hield de deur dicht voor de BS’ers. Er werd op de deur geschoten en Geert van Linden (32) werd dodelijk geraakt.

Twee verschillenden incidenten kostten op 5 mei in Rotterdam twee levens. De 17-jarige BS’er Anton Tuk overleed bij een aanval door Duitsers op de Willemsbrug. De 20-jarige David Mees haalde prikkeldraad van de Wehrmacht weg bij de tuin van zijn ouders. Dat werd door een Duitse soldaat als daad van verzet gezien. De Duitser schoot Mees dood. Ook Arie Houweling (47) kwam op 5 mei om. Hij werd in de voortuin van zijn huis doodgeschoten door Duitse militairen. Dat gebeurde in Oud-Alblas. Een overmacht van Duitse soldaten schoten in het rond na gevechten met de Binnenlandse Strijdkrachten. Veehouder Houweling ging kijken wat er aan de hand was en werd dodelijk geraakt.

In Zwijndrecht verloor die dag de 59-jarige Jan Reijerkerk het leven. Het bevrijdingsfeest was in volle gang toen er plotseling geschoten werd. Reijerkerk stond op straat en werd geraakt. Hij overleed die avond in het ziekenhuis in Dordrecht.

De volgende dag, 6 mei 1945, vielen nog meer slachtoffers. Door een wapendropping was de Binnenlandse Strijdkracht gewapend maar de bezetter had de wapens nog niet ingeleverd. Hun opdracht was ‘beschermen’ wat van de Duitsers was.

Diezelfde dag kwam ook Jan Gerard Groeneveld in Rotterdam om. De 25-jarige BS’er roep bij de Beukelsdijktunnel dat de Duitsers moesten stoppen. Hij werd door hen neergeschoten en overleed die nacht in het ziekenhuis. Een neef die naar Amerika emigreerde vertelde dat hij nog brieven van zijn oma had. Zij schreef ” iedere keer dat ik een brief moet posten, loop ik door die tunnel om mijn zoon te herdenken.”

In de Hoeksche Waard overleed op 7 mei de ‘moeder van het verzet’ Catharina Traas-de Jager (58). Zij en haar man hadden 14 kinderen en allemaal deden ze wel iets voor het verzet. Op 7 mei kwam een zoon thuis die eerder was opgepakt door de Duitsers. Bij de boerderij van de familie Traas waren ook Duitse militairen gezien. Catharina roept iedereen, doet de voordeur open en laat alle kinderen voor gaan. Zij gaat als laatste naar binnen en doet de deur dicht. Een Duitse soldaat richt zijn machinepistool op de deur en schiet door die deur. Catharina wordt geraakt. Vlak voor zij stierf, sprak ze ‘het is vrede’.

Ook Ridderkerk heeft zijn slachtoffers. Iedereen kent het verhaal over het afschuwelijke drama aan de Donckselaan. In Bolnes liep het volledig uit de hand. In het Donckse Bos, in het park en de weilanden verblijven op die 8 mei 1945 ongeveer 160 Duitse soldaten. Deze militairen waren nog niet ontwapend. Het zou kunnen dat er een soort nerveuze sfeer binnen hun kamp te voelen was. In de Alblasserwaard waren doden en gewonden gemeld van Duitse soldaten bij gevechten met de BS. Ook zullen ze geweten hebben van de Canadezen die in Ridderkerk gezien waren.

Het was een prachtige lentedag geweest. In de avond van 8 mei reed een arrestatiewagen richting het Dijkje in Bolnes. Op de platte wagen waren wat veilingkisten gezet om op te zitten. Het arrestatieteam van de gemeentepolitie Ridderkerk en vijf leden van het Strijdend Gedeelte van de Binnenlandse Strijgkrachten. Groepscommandant Aart Hooimeijer, Rien Alblas, Jacob van Driel, Dirk Hobbel en Jan Rijsdijk. Ze waren zoals voorgeschreven gekleed in een blauw ketelpak met een oranje band om de arm en een oranje halsdoek. De opdracht was het oppakken van moffenmeiden.

Er ontstond een oploopje toen BS’ers verschillende vrouwen op pakten. Jacob van Driel wilden een waarschuwingsschot lossen om mensen uit de buurt te houden. De bedoeling was om in de lucht te schieten maar hij raakte de trekker te vroeg aan.Ze hadden geen goede wapens en weinig wapenervaring. Daardoor werd een jongen die stond te kijken geraakt. De kogel ketste af op de straat en de 20 jarige Wim de Groot werd in zijn linker onderbeen getroffen. Om de Arbeitseinsatz te ontlopen was Wim en zijn vader geruime tijd ondergedoken geweest. Nu de oorlog voorbij was waren ze net een paar dagen thuis. Wim stond te kijken hoe een schoolvriendin werd gearresteerd. Na het schot zei hij tegen Jacob dat nu zijn enige broek kapot was. Jacob beloofd nog een nieuwe aan hem te geven.

Thuis wordt Wim verbonden en op de vrachtwagen van de BS gedragen. Rokus de Groot, de vader van Wim, en E.H.B.O.- er Gert van Driel rijden mee. De wagen gaat niet naar IJsselmonde, waar de huisarts van de familie de Groot woont, maar via de Ringdijk en de Benedenrijweg naar de Donckselaan. Op nummer 4 woont daar huisarts Cornelis Berger met zijn vrouw Clasina, hun zeven kinderen en inwonende dienstbode Sien Kooij.
De BS’ers brachten de gewonde jongen en zijn vader binnen bij de huisarts in Bolnes. Ze wachtten buiten tot hij behandeld was. Op dat moment ging de buurman van de dokter, een hoge Duitse militair, met zijn auto weg. Het was een opvallende Volkswagen die geschilderd  was in de kleuren van de Duitse Wehrmacht. Naast hem zat zijn Nederlandse vriendin. De vrouw woonde al een tijdje samen met Oberleutnant Hans Günther in de villa op nummer 6. Vanaf het balkon konden ze zien dat er gearresteerde moffenmeiden op de laadbak zaten. Daaruit trok ze de conclusie dat ook zij opgehaald werd.

BS’ers hielden de auto staande en wilden haar oppakken maar de Duitser liet dat niet gebeuren. Luid claxonnerend riep hij hulp in. In de bossen in de omgeving zaten nog veel Duitse soldaten die hem te hulp kwamen. Er ontstond een groot gevecht tussen de BS’ers en de Duitsers. Veel omstanders, kinderen en volwassenen, de dokter en de gewonde jongen en zijn vader vluchtten het huis van de dokter in. Uiteindelijk toen het schieten stopte, hebben de Duitsers de mensen het huis uitgehaald. Vrouwen en kinderen werden weggestuurd en zeven mannen dood geschoten.

De slachtoffers waren de gewonde jongen Wim de Groot (20), zijn vader Rokus de Groot (42), dokter Cornelis Berger (42), Mas Groeneweg (37), Lucas Stolk (42), Henk van den Berg (24) en Dirk Hobbel (22).

Na de executie waren er 2 overlevenden.

Wim Kramer was zijn verdere leven blind. Hij hoorde na de eerste schoten de mannen naast hem op de grond vallen. Een kogel ketste af en raakte Gert van Driel die naast hem stond. Wim keek opzij en meteen klonk het volgende schot wat voor hem bedoeld was. Doordat hij zijn hoofd draaide ging de kogel niet in zijn nek maar trof een oog, verbrijzelde zijn neus en ging via zijn andere oog naar buiten. Hevig bloedend viel hij neer. Even later pakte een Duitser zijn arm en rukte zijn horloge van zijn pols. Daarna werden de doden (en Wim) naar de wachtkamer gesleept en werd het stil.

Gert van Driel hield zich dood nadat hij een afgeketste kogel in zijn been kreeg. In de wachtkamer werd bij twijfel of er nog levende waren water over de lichamen gegooid. Als men bewoog volgende nog een schot. Gert bleef stil liggen. Een volgende soldaat kwam binnen en twijfelde aan zijn dood. Met een lantaarn bescheen hij het gezicht van Gert en voelde aan zijn lippen en hand. Op dat moment kreunde iemand in de wachtkamer en klonken er weer schoten.
Na een tijdje niks meer te hebben gehoord sloop Van Driel weg en probeerde snel het weiland in te komen. Hij ging door sloten, klom over een hek en bereikte het huis van de familie Van der Ent waar hij hulp kreeg en de nacht doorbracht. De andere morgen kwam de dokter met een rijtuig en werd Gert naar het Zuiderziekenhuis gebracht.

Tijdens het gevecht aan de Donckselaan komt nog iemand om het leven, nog een slachtoffer van na de bevrijding.

Bij de Gusto werf lagen de schepen van de familie Arts en de familie Van der Pluijm. Op 8 mei 1945 maakt een groepje vrienden een wandeling. In dat groepje lopen Antonia Arts en haar broer Piet en de vriend van Antonia, Sjef van der Pluijm. De wandeling gaat vanaf de Gusto via de Willemstraat en de Kievitsweg naar de Donckselaan. Om half 10 s’avonds zijn ze halverwege de Donckselaan als ze schoten horen en ontploffingen uit de richting van het huis van dokter Berger. Piet ziet 5 of 6 Duitse militairen met handgranaten in de richting van de Ringdijk rennen. Bang geworden keren ze om en lopen terug naar de Kievitsweg. In een greppel schuilen ze even en nadat het stil geworden is lopen ze verder.
Piet Arts liep ongeveer 25 meter voor zijn zus toen Sjef vlakbij de kruising Kievitsweg / Donckselaan een kogel in zijn borst geschoten kreeg. De kogel trof daarna Antonia die rechts van hem liep. Ze was ernstig gewond geraakt. Sjef werd later overgebracht naar het Zuiderziekenhuis. Antonia overleefde het niet. Uit het schouwingrapport bleek dat ze geraakt was van een schot links opzij. Deze tragische gebeurtenis gaat de geschiedenis in als het  slachtoffer van een verdwaalde kogel. Antonia Arts is 20 jaar geworden.

Ruim tweehonderd doden in Nederland tussen 4 en 8 mei 1945. Zo’n vijftig slachtoffers in onze regio.

Bron : o.a. Reformatorisch Dagblad, Marjolein Bax en Stichting Oud Ridderkerk

Written by Paul